تصاوير مراحل پاياني بازسازي سرداب مقدس سامرا
سرداب مقدس، زيرزمينى است در سامرَا، كنار مزار امام هادى و امام حسن عسكرى(علیه السلام) آن سرداب محل زندگى وعبادت امام هادى و امام حسن عسكرى و حضرت مهدى(عجل الله تعالی فرجه شریف) بوده وتمام ديدارها با حضرت مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)در زمان پدرش در همين منزل و سرداب انجام مى گرفته است.
خانه امام عسكرى (علیه السلام) همانند ديگر خانه هاى عراق، شامل غرفه اى براى مردان، غرفه اى براى زنان و سرداب بوده كه سرداب نيز شامل غرفه هايى براى مردان و زنان بوده است ودر تابستان از شدت گرما به اين سرداب پناه مى برده اند. مقدس شمردن آن سرداب از سوى شيعيان موجب شدكه دشمنان اهل بيت، شيعيان را متهم كنند بر اينكه آن ها مى گويند امام زمان در اين سرداب مخفى شده است اما شيعيان از چنين اعتقادى منزه هستند. شيعيان سرداب را به اين دليل مقدس مى شمارندكه محل زندگى ونيايش سه امام معصوم، همچنين محل زندگى حضرت حكيمه خاتون ونرجس خاتون بوده است.
و اما موقعيت کنوني سرداب سامرا: امروزه هركس از هر نقطه شهر سامرا به مركز شهر نگاه كند، دوگنبد با شكوه مى بيندكه يكى از آن ها باكاشى هاى طلايى براق و ديگرى باكاشى هاى رنگى زيبائى پوشيده شده است. هر يك از اين گنبدها به ساختمان مستقلى تعلق دارند. گنبد بزرگ طلايى بر بالاى ضريح مطهركه مرقدهاى مقدس امام دهم (علیه السلام)و امام يازدهم(علیه السلام)در آن جاى دارد، قرارگرفته است. ولى گنبدهاى كوچك بر بالاى ساختمان مسجد جامع شهر ساخته شده است. ساختمان حرم مطهر به شكل مستطيل وساختمان مسجد جامع به صورت مستقل از ساختمان حرم، ولى متصل به صحن حرم است وسرداب غيبت درست در زير ساختمان مسجد قرارگرفته و در طول تاريخ بارها در بنا و بخش هاى مختلف آن تعميرات و تغييراتى انجام شده است.
سرداب غيبت از جمله سرداب هاى عميقى است كه در زير يك لايه سنگى حفر شده و در كل داراى سه قسمت عمده است: يك غرفه شش ضلعى، يك غرفه مستطيل كوچك و يك غرفه به شكل مستطيل بزرگ توضيح بيشتر آنكه غرفه مستطيل بزرگ در ميان مردم به مصلاى مردان و غرفه مستطيل شكل كوچك به مصلاى بانوان، معروف است. اين بخش ها با دو راهرو بلند و طولانى به يكديگر مربوط مى شوند يعنى يك راهرو طولانى مصلاى مردان و مصلاى زنان را به هم وصل مى‌كند و يك راهرو طولانى ديگر بين مصلاى مردان و غرفه شش ضلعى وجود دارد.
همچنين اين بخش هاى سه گانه هر يك از طريق روزنه اى كوچك و طولانى كه از قسمت هاى فوقانى ديوار آغاز شده، تا پايين ترين حد ديوار بيرونى مسجد جامع امتداد مى‌يابد و نور و هوا دريافت مى كند. پلكانى كه راه ورود و خروج سرداب است و به غرفه شش ضلعى منتهى مى شود داراى بيست پله است. ورودى اين پلكان و سرداب در داخل ساختمان مسجد و بر ديوارى قرارگرفته كه ورودى نماز خانه نيز در آن واقع است.
طول مصلاى مردان پنج متر وهشتاد سانيمتر و عرض آن سه متر و پنجاه سانتمتر است. در ضمن طول مصلاى زنان چهار متر و شصت سانتى متر و عرض آن سه متر است. طول راهرويى كه مصلاى مردان و زنان را به هم مربوط مى سازد، چهار متر است. طول روزنه اى كه نور غرفه شش ضلعى را تأمين مى كند، حدود شش متر و طول روزنه اى كه نور مصلاى زنان را تأمين مى كند، چهار متر وپنجاه سانتيمتر است. در انتهاي غرفه مستطيل شكل يعنى انتهاى همان مصلاى مردان، يك در چوبى كه معروف به باب غيبت است وجود دارد. در پشت اين در اتاق كوچكى قرار داردكه طول آن يك متر وپنجاه سانتيمتر است. اين اتاق به نام محل غيبت شهرت پيدا كرده است كه در حقيقت بخش مكمل غرفه مستطيل شكل بزرگ محسوب مى شود ودر جلوى آن حفاظ مشبكى است كه آن را از بقيه غرفه جدا مى كند. چاه معروف به چاه غيبت هم درگوشه اى از همين اتاق قرار دارد
اشاره به اين نكته نيز خالى از فايده نيست كه اين سرداب در جهت غربى صحن عسكري(علیه السلام) به سمت شمال واقع شده و در طول تاريخ اصلا حات و تعميرات زيادى در آن انجام گرفته است. هميشه در موقع تعمير و ترميم بارگاه عسكريين(علیهم السلام) در ساختمان سرداب نيز تغييرات و اصلاحاتى به عمل آمده است به عنوان مثال در زمان هاى گذشته از داخل بارگاه عسكريين(علیهم السلام) ازكنار مرقد حضرت نرجس خاتون به سرداب مى رفتند و اين وضع به همين صورت تا سال 1202ق ادامه داشت و در اين سال احمد خان دنبلى براى سرداب، راهى جداگانه از طرف شمال باز كرد و راه سرداب از طرف روضه عسكريين(علیهم السلام)را مسدود نمود و صحن سرداب را جداگانه ساخت كه تقريبا از يك فضاى بزرگى به طول 60 متر و عرض 20 متر برخوردار است. بنابراين اگر دركتاب هايى چون مزار شهيد اول، اعمال و دعاهاى مربوط به زيارت اين همه امام دريك مكان ذكر شده است علت آن است كه در زمان سابق راه سرداب نيز از پشت حرم عسكريين(علیهم السلام) در يك ساختمان بوده است، لذا پس از زيارت عسكريين (علیهم السلام)بلافاصله زيارت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه ا لشریف) و سپس زيارت حضرت نرجس خاتون ذكر شده است.
در هر حال اين سرداب در طول تاريخ به اندازه اى مورد توجه مردم بوده است كه در آن آثار ارزشمندى از منبتكارى و كاشى كارى و ساير هنرهاى معمارى به كار رفته است. از جمله اين اشياء درِ چوبى نفيسى است كه از دوران خلافت عباسيان به جاى مانده است و از ويژگى هاى هنرى وتاريخى ارزشمندى برخوردار است.