امام نهم كه نامش «محمد» و كنیه‏اش «ابوجعفر» و لقب او «تقى‏» و «جواد» مى‏باشد، در دهم ماه رجب 195 ه . ق در شهر مدینه دیده به جهان گشود. 
 مادر او «سبیكه‏» كه از خاندان «ماریه قبطیه‏» همسر پیامبر اسلام به شمار مى‏رود، از نظر فضایل اخلاقى، در درجه والایى قرار داشت و برترین زنان زمان خود بود، به طورى كه امام رضا علیه السلام از او به عنوان بانویى منزه و پاكدامن و با فضیلت ‏یاد مى‏كرد. 
حضرت در مجموع دوران امامت‏ خود، با دو خلیفه عباسى، یعنى مامون (193 - 218) و معتصم (218 - 227) معاصر بوده است .
« ابن حجر هیثمى‏» از علماى اهل سنت مى‏نویسد: «مامون او را به دامادى انتخاب كرد، زیرا با وجود كمى سن، از نظر علم و آگاهى و حلم بر همه دانشمندان برترى داشت. » 
 شبلنجى عالم دیگر اهل سنت مى‏گوید: «مامون پیوسته شیفته او بود، زیرا با وجود كمى سن، فضل و علم و كمال عقل خود را نشان داده، عظمت ‏خود را آشكار ساخت .»
در این مقال بر آنیم با ارائه یكى از مناظرات آن حضرت، خوشه‏اى از خرمن علم و فضل و كمال عقل او برگیریم، و فراروى اندیشه خویش قرار دهیم .
مناظره امام جواد علیه السلام با یحیى بن اكثم
از امام جواد علیه السلام مناظرات متعددى نقل شده است كه به عنوان نمونه به یكى از آن‏ها كه مختصر و مربوط به مسائل اعتقادى است اشاره مى‏شود، با تذكر این نكته كه امام با حفظ تقیه، این مناظره را انجام داده است .
بعد از آن كه مامون ام الفضل را به تزویج ‏حضرت جواد علیه السلام در آورد، یحیى بن اكثم (یكى از علماى اهل سنت) با افراد ‏بسیارى نزد آن حضرت و مامون آمدند.
یحیى عرض كرد: اى پسر رسول خدا! نظر شما درباره روایتى كه [در مدارك اهل سنت] نقل شده است كه «خداوند جبرئیل را فرستاد تا از پیامبر صلى الله علیه و آله بخواهد كه از ابابكر سؤال كند: آیا او از خداوند راضى هست‏ یا نه؟ با این كه خداوند از او راضى مى‏باشد» چیست؟
امام جواد علیه السلام فرمود: من منكر فضیلت ابابكر نیستم، ولى بر ناقل این ستور لازم است كه طبق دستور پیامبر صلى الله علیه و آله عمل كند. پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله در حجة الوداع فرمود: «بعد از من جاعلان حدیث فراوان مى‏شوند، لذا باید احادیث را بر قرآن و احادیث عرضه كنید؛ هر حدیثى كه موافق قرآن و سنت من باشد به آن عمل كنید و اگر مخالف آن دو بود، بدان عمل نشود.»
این خبر موافق با قرآن نیست، زیرا خداوند مى‏فرماید: «ما انسان را آفریدیم و وسوسه‏هاى نفس او را مى‏دانیم و ما از رگ قلبش به او نزدیك تریم.»  آن گاه چگونه مى‏شود خداوند از رضایت و غضب ابابكر نسبت ‏به خود بى‌خبر باشد، تا نیاز به سؤال داشته باشد؟ این عقلا محال است .
یحیى گفت: روایت ‏شده كه ابابكر و عمر در زمین مانند جبرئیل و میكائیل در آسمان مى‏باشند؟
حضرت فرمود: در این حدیث هم باید دقت نمود، چرا كه آن دو فرشته از فرشتگان مقرب بوده، لحظه‏اى از طاعت ‏خدا جدا نشدند و هرگز خدا را معصیت نكردند، و حال آن كه آن دو مشرك بودند، بعد مسلمان شدند و اكثر عمر خود را در شرك به سر بردند، آن گاه چگونه مى‏توانند همسان جبرئیل و میكائیل باشند؟
یحیى گفت: در روایات آمده كه آن دو (ابابكر و عمر)، پیرمردان اهل بهشت مى‏باشند، در این زمینه چه مى‏گوئید؟
حضرت فرمود: این هم محال است، چون بهشتى‏ها همه جوانند و در آن جا پیرمردى وجود ندارد. این روایت را بنى‌امیه‌ در مقابله با آن روایتى كه مى‏گوید:«حسن و حسین آقاى جوانان بهشتى مى‏باشند»، ساختند.
یحیى گفت: نقل شده كه "عمر" چراغ اهل بهشت است .
حضرت فرمود: این هم محال است، چرا كه در بهشت فرشتگان مقرب، پیامبران، آدم و محمد صلى الله علیه و آله حضور دارند. چگونه بهشت ‏با نور آن‏ها روشن نشده كه نیاز به نور عمر باشد؟!
یحیى گفت: نقل شده كه پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: اگر من مبعوث نمى‏شدم، "عمر" به جاى من مبعوث مى‏شد .
حضرت فرمود: قرآن راستگوتر از این حدیث است، آن جا كه مى‏فرماید: «و هنگامى كه از پیامبران پیمان گرفتیم، و از تو و از نوح و ابراهیم و موسى و عیسى بن مریم، و ما از همه آنان پیمان محكمى گرفتیم.»  آن گاه چگونه پیمان خداوند عوض مى‏شود؟ [از این گذشته] پیامبران یك چشم به هم زدن مشرك نشدند، چگونه كسى به رسالت مبعوث مى‏شود در حالى كه اكثر عمر خود را در شرك به سر برده است؟!
یحیى گفت: در روایت آمده كه پیغمبر صلى الله علیه و آله فرمود: اگر عذاب نازل شود، جز "عمر" كسى از آن رهایى نمى‏یابد .
حضرت فرمود: این هم محال است، چرا كه خداوند مى‏فرماید: «خداوند تا تو (پیامبر) در میان آن‏ها باشى، آن‏ها را عذاب نخواهد كرد و مادامى كه به درگاه خدا توبه و استغفار كنند، [باز هم] آن‏ها را عذاب نخواهد كرد.»  مى‏بینید كه براى نزول عذاب دو مانع ذكر شده است و لا غیر؛
1. وجود مبارك پیامبر صلى الله علیه و آله در بین مردم .
2. توبه و استغفار مردم. 
 انجام چنین مناظره‏اى و پیروزى امام جواد علیه السلام چند پیامد مثبت داشت:
1. با توجه به این كه امام جواد علیه السلام در خردسالى به امامت رسید، عباسیان فكر مى‏كردند او از نظر علمى ناتوان است و از این رو با ترتیب چنین مناظراتى سعى مى‏كردند شخصیت ایشان را خورد كنند . پیروزى امام در مناظره با پاسخ‏هاى قاطع و روشنگر، هر گونه شك و تردید را در مورد پیشوایى او و نیز اصل امامت از بین برد.
 2. این مناظره خط بطلانى بر بسیارى از احادیث جعلى كشید. احادیثى كه به دستور حاكمان غاصب و براى تثبیت ‏حكومت غصبى آنان توسط عده‏اى انسان خود فروخته جعل شده و موجب انحراف در امت اسلامى بود.