پرسش : حضرت علی (علیه السلام) در خطبه ی شماره 226 که در مورد یکی از صحابه است، می فرماید: “از این دنیا رخت بر بسته قبل از پدید آمدن مشکلات خدا او را اجر دهد که کجی ها را راست کرد و امراض را شفا داد؛ شیطنت را کنار زد و سنت را برپا نمود. او از این دنیا رفت و در حالیکه لباس های ژولیده داشت و قصورهای او بسیار کم بودند او از این دنیا خوبی ها را گرفت و از بدیها دوری گزید. او به حق عبادت خدا نمود و تا “حق تقاته” تقوا پیشه نمود. او رفتار مردم را در تفرقه رها نمود، تفرقه ای که گمراه به هدایت نمی رسد و هدایت شده به قطع نمی رسد.”
پاسخ : باید گفت که راجع به کلمة “فلان“ در جمله “لله بلاء فلان” میان شارحان نهج البلاغه گفتگوست
ابن ابی الحدید طبق آنچه از “سید فخار بن معد موسوی” شنیده، می گوید: منظور از آن “عمر” می باشد و دلیل وی این است که در یکی از نسخه های نهج البلاغه که به خط شریف رضی یافت شده زیر کلمه فلان “عمر” نوشته شده بود.
اما این سخن نمی تواند قانع کننده باشد چون ممکن است کسی که این نسخه در اختیارش بوده خیال کرده که این سخن با عمر تطبیق می کند و در نتیجه در نسخه تصرف کرده و زیر کلمة “فلان” عمر نوشته است
قطب راوندی که شرح نهج البلاغه را پیش از ابن ابی الحدید تألیف کرده می گوید
این سخن را امام درباره یکی از اصحابش فرموده (بعضی از شارحان نهج البلاغه گفته اند او مالک اشتر بوده است) و چون قطب راوندی نهج البلاغه را از شیخ عبدالرحیم بغدادی معروف به “ابن الاخوه” و او از دختر سید مرتضی و او از عمویش شریف رضی نقل کرده است، می توان گفت که وی به مسائل مربوط به نهج البلاغه آشناتر است.
به علاوه جمعی صالح که خود از دانشمندان اهل سنت اند، تصریح می کنند که این سخن را امام درباره یکی از اصحابش فرموده است
و بنظرما هم این تفسیر درست است خصوصاً اینکه سخن امام درباره عمر که در خطبة شقشقیه آمده است با تعبیرات این خطبه مخالف است و از امام دو حرف متناقض صادر نمی شود. امام در آنجا می فرمایند “ او (عمر) خلافت را در جوی از خشونت و سختگیری قرار داد که سخن و برخورد این حکومت بسیار خشن و دیکتاتور گونه بود و در آن اشتباه و عذرخواهی بسیار بود. صاحب این خلافت به شتر سواری سرکش می ماند که اگر مهار را محکم کشد پرده های بینی شتر پاره می شود و اگر آزاد گذاشته شود در پرتگاه سقوط می کند”
و در این خطبه به حدی حضرت مطلب را روشن بیان می کند که کسی نمی تواند ادعا کند این جملات در حق عمر نیست
بعلاوه عملکرد عمر در حیاتش و طرز برخورد او با علی (علیه السلام) و دختر پیامبر (صلی الله علیه والسلام) که در تاریخ آمده، می تواند بهترین گواه باشد که منظور حضرت در خطبة 226 “عمر” نیست
شارح “بحرانی” می گوید: این سخن درباره ابوبکر بهتر می سازد تا عمر زیرا امام در خطبة شقشقیه برای عمر اوصافی بیان می دارد که با این گفته تناسب ندارد.
اما این گفته هم نمی تواند صحیح باشد زیرا دوران زمامداری ابوبکر هم با مطالب مندرج در سخنان امام (ع) سازگار نیست به علاوه در همان خطبة شقشقیه از او نیز نکوهش شده است و جملات“فَرَأَیْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَی هَاتَا أَحْجَی فَصَبَرْتُ وَ فِی الْعَیْنِ قَذًی وَ فِی الْحَلْقِ شَجًا أَرَی تُرَاثِی نَهْباً ‏
“عاقبت دیدم بردباری به عقل نزدیکتر است و لذا شکیبایی ورزیدم ولی به کسی می ماندم که خاشاک چشمش را پر کرده و استخوان راه گلویش را گرفته با چشم خود می دیدم که میراثم را به غارت می برند”
نمی تواند با جملات “نقی الثوب قلیل العیب” سازگار باشد
منبع : پایگاه حوزه